حضرت عبدالعظيم (ع) فرزند عبدالله بن علي از نوادگان حضرت امام حسن مجتبي (ع) است و نسبش با چهار واسطه از ائمه اطهار به آن حضرت ميرسد. پدرش عبدالله نام داشت و مادرش فاطمه.
ولادت با سعادت حضرت عبدالعظيم در سال 173 هجري قمري در شهر مقدّس مدينه واقع شده است. ايشان در 79سال عمر با برکتشان حضور و امامت چهار امام معصوم يعني امام موسي کاظم عليه السّلام، امام رضا عليه السّلام، امام محمّدتقي عليه السّلام و امام عليّ النّقي عليه السّلام را درک کردهاند.
حضرت سيدالکريم عليه السّلام از نوادگان امام حسن مجتبي عليه السّلام هستند و به سادات حسني شهرت دارند. ايشان از دانشمندان شيعه و از راويان حديث ائمّه اطهار (ع) و از چهرههاي بارز و محبوب و مورد اعتماد نزد اهل بيت و پيروان آنان بود و در مسائل دين، آگاه بود و به معارف مذهبي و احکام قرآن شناخت و معرفتي وافر داشت.
ستايشهايي که ائمّه اطهار (ع) از او به عمل آورده اند، نشان دهنده شخصيّت علمي و مورد اعتماد اوست. حضرت امام هادي (ع) اشخاصي را که سؤال و مشکلي داشتند، راهنمايي مي فرمودند که از حضرت عبدالعظيم الحسني عليه السّلام بپرسند و او را از دوستان حقيقي خويش مي شمردند.
در آثار علماي شيعه نيز تعريفها و ستايش هاي عظيمي درباره او به چشم ميخورد. آنان از او به عنوان عابد، زاهد، پرهيزکار، داراي اعتقاد نيک و صفاي باطن و به عنوان محدّثي عالي مقام و بزرگ ياد کردهاند. در روايات متعدّدي نيز براي زيارت حضرت عبدالعظيم عليه السّلام، ثوابي همچون ثواب زيارت حضرت سيّد الشّهدا امام حسين عليه السّلام بيان شده است.
زمينههاي مهاجرت حضرت عبدالعظيم عليه السّلام از مدينه به ري و سکونت در غربت را بايد در اوضاع سياسي و اجتماعي آن عصر جستجو کرد. خلفاي عباسي نسبت به خاندان حضرت پيامبر (ص) و شيعيان ائمّه بسيار سختگيري مي کردند. يکي از بدرفتارترين اين خلفا متوکّل عباسي بود که خصومت شديدي با اهل بيت عليهم السّلام داشت. تنها در دوره او چندين بار مزار حضرت امام حسين عليه السّلام در کربلا تخريب و با خاک يکسان شد.
شرايط سياسي و فرهنگي
سادات و علويان در زمان او در بدترين وضع به سر مي بردند. حضرت عبدالعظيم (ع) نيز از کينه و دشمني خلفا در امان نبود و دشمنان بارها تصميم به قتل آن حضرت گرفتند و گزارشهاي دروغ سخن چينان را بهانه اين سختگيريها قرار ميدادند. در چينن دوران دشوار و سختي بود که حضرت عبدالعظيم عليه السّلام به خدمت حضرت امام هادي رسيد و عقايد ديني خود را بر آن حضرت عرضه کرد. حضرت امام هادي عليه السّلام او را تأييد و فرمودند: تو از دوستان ما هستي.
ديدار حضرت عبدالعظيم عليه السّلام در سامرا با حضرت امام هادي عليه السّلام به خليفه گزارش داده شد و دستور تعقيب و دستگيري وي صادر گشت. او نيز براي مصون ماندن از خطر، خود را از چشم مأموران پنهان و در شهرهاي مختلف به صورت ناشناس رفت و آمد مي کرد و شهر به شهر مي گشت تا به ري رسيد و آنجا را براي سکونت انتخاب کرد. علّت اين انتخاب به شرايط ديني و اجتماعي ري در آن دوره بر مي گردد. وقتي اسلام به شهرهاي مختلف کشور ما وارد گشت و مسلمانان در شهرهاي مختلف ايران به اسلام گرويدند، از همان سالها ري يکي از مراکز مهمّ سکونت مسلمانان شد و اعتبار و موقعيّت خاصّي پيدا کرد. زيرا سرزميني حاصل خيز و پرنعمت بود. عمرسعد هم به طمع رياست يافتن بر ري در حادثه جانسوز کربلا، حضرت حسين بن علي عليه السّلام را به شهادت رساند. در ري، هم اهل سنّت و هم از پيروان اهل بيت عليهم السّلام زندگي ميکردند و قسمت جنوبي و جنوب غربي شهر ري، بيشتر محلّ سکونت شيعيان بود.
حضرت عبدالعظيم عليه السّلام به صورت يک مسافر ناشناس، وارد ري شد و در محلّه ساربانان در کوي سکّة الموالي به منزل يکي از شيعيان رفت، مدّتي به همين صورت گذشت. او در زيرزمين آن خانه به سر مي برد و کمتر خارج مي شد، روزها را روزه مي گرفت و شبها به عبادت و تهجّد مي پرداخت، تعداد کمي از شيعيان او را مي شناختند و از حضورش در ري خبر داشتند و مخفيانه به زيارتش مي شتافتند، امّا مي کوشيدند که اين خبر فاش نشود و خطري جانِ حضرت را تهديد نکند.
پس از مدّتي، افراد بيشتري حضرت عبدالعظيم عليه السّلام را شناختند و خانه اش محلّ رفت و آمد شيعيان شد. نزد او ميآمدند و از علوم و رواياتش بهره مي گرفتند و عطر خاندان عصمت عليهم السّلام را از او مي بوييدند و او را يادگاري از امامان خويش مي دانستند.
حضرت عبدالعظيم عليه السّلام ميان شيعيان شهرري بسيار ارجمند بود و پاسخگويي به مسائل شرعي و حلّ مشکلات مذهبي آنان را برعهده داشت. اين تأکيد، هم گوياي مقام برجسته حضرت عبدالعظيم عليه السّلام است و هم مي رساند که وي از طرف حضرت امام هادي عليه السّلام در آن منطقه، وکالت و نمايندگي داشته است؛ مردم سخن او را سخن امام عليه السّلام مي دانستند و در مسايل ديني و دنيوي، وجود او محور تجمّع شيعيان و تمرکز هواداران اهل بيت عليهم السّلام بود
وفات حضرت عبدالعظيم (ع)
رحلت آن حضرت در تاريخ 15 شوال سال 252 قمري اتفاق افتاد. خبر درگذشت اين نواده رسول اکرم صلّي الله عليه و آله و سلّم دهان به دهان گشت و مردم با خبر شدند و جامههاي سياه پوشيدند و بر در خانه حضرت عبدالعظيم الحسني عليه السّلام گريان و مويه کنان گرد آمدند؛ پيکر مطهّر او را غسل دادند. تابوت او را بردوش گرفتند و با جمعيّت انبوه عزادار به سوي باغ عبدالجبّار تشييع کردند و پيکر مطهّرش را در ري دفن کردند.